Mayoz Bölünme Nedir?

Eşeyli üreyen türlerde görülen bir indirgenme bölünmesi. Diploid (2n) hücrelerden, haploid (n) hücrelerin meydana gelmesi olayıdır. Redüksiyon veya meios bölünme de denir. Türlerde kromozom sayısını sabit tutmak için, eşey hücrelerinde kromozom sayısını yarıya indirgeyen bir bölünme şeklidir. Sonucunda haploid kromozom ihtiva eden gamet hücreleri meydana gelir

Erkeği ve dişisi olan canlılarda diploid hücreli yavruların meydana gelebilmesi için mayoz bölünme şarttır. Yalnız eşey hücrelerinde görülür. Bir hücrede mayoz bölünme bir defa olabilir. Mayoz sayesinde türlerde kromozom sayısı nesiller boyunca sabit tutulur. İnsanın vücut hücrelerinde diploid sayıda 2n= 46 kromozom vardır. Fakat üreme hücrelerinde (gametlerde) meios sonucu bu sayı yarıya indirgendiğinden haploid (monoploid) sayıda n= 23 kromozom bulunur. Sperm ve yumurta hücreleri birleşerek zigotu (döllenmiş yumurta) oluşturunca tekrar 2n= 46 kromozom sayısı ortaya çıkar. Eğer üreme hücrelerinde meios bölünme olmasaydı türlerin her dölünde kromozom sayısı artardı.

Mayoz, Mayoz I ve Mayoz II olmak üzere birbirini takip eden iki bölünme safhasıyla gerçekleşir.

Birincisinde kromozomlar yarıya indirgenerek n kromozom sayılı iki hücre oluşur. İkincisinde kromozom sayıları değişmez, normal bir mitoz olarak cereyan eder. Sonuçta bu iki hücreden kendileri gibi n kromozomlu dört hücre meydana gelir.

Birinci bölünmenin safhaları: Profaz I, Metafaz I,. Anafaz I, Telofaz I;

İkinci bölünmenin safhaları: Profaz II, Metafaz II, Anafaz II, Telofaz II olarak incelenir.

Profaz-I: Mitozun profazındaki bütün olaylar görülür ve ondan daha uzun sürelidir.

Ayrıca bu safhada:

1. Homolog kromozomlar yanyana gelerek çiftler oluştururlar.

2. Kromozom çiftlerinin kromatitleri tetrat denen dörderli gruplar oluştururlar.

3. Homolog kromozom çiftleri birbirine sarılır. Buna sinapsis denir.

4. Sinapsis sırasında homolog kromozomlar birbirlerine değdikleri kısımlarda parça değiş tokuşu yaparlar. Buna crossing-over adı verilir. Crossing-over kardeş olmayan kromatitler arasında gerçekleşir. Bu olay kromozomlarda gen değişimine sebep olduğundan canlılar arasında kalıtsal çeşitliliğe sebep olur.

Crossing-overde çift veya daha fazla bağlantı köprüleri oluşabilir. Birbirine yakın genlerin ayrılma ihtimali azdır. Uzak olan genlerin ise ayrılma ihtimali fazladır. Crossing-over ihtimali gen yakınlığı ile ters orantılıdır.

Metafaz I: Homolog kromozomlar ekvator düzleminde karşılıklı sıralanır. Çift kromatitli bu kromozomlar sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur.

Anafaz I: Homolog kromozomlar kromatitleriyle beraber iğ iplikleriyle zıt kutuplara çekilirler.

Telofaz I: Kutuplara çekilen kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazma boğumlanarak ikiye ayrılır. Kromozom sayısı yarıya indirgenmiş haploid (n kromozomlu) iki hücre meydana gelir. Bu hücrelerin kromozomları çift kromatitlidir.

Kısa bir dinlenmeden (interfaz) sonra mayozun ikinci bölünmesi başlar. Bu mitoz şeklinde cereyan eder. Ancak profaz II de kromozomların kendilerini eşlemesine lüzum yoktur. Çünkü bu olay mayoz I’de gerçekleştirilmiştir. Telofaz II’nin sonunda n kromozom sayılı dört eşey hücresi meydana gelir. Mayoz sonucu yumurta ana hücresinden oluşan 4 hücreden küçük olan 3 tanesi (kutup hücreleri) eriyerek kaybolur. Kalan dördüncü büyük hücre gelişerek yumurtayı meydana getirir. Erkekte ise sperma ana hücresinden mayoz sonucu döllenme olayına hazır 4 aktif sperma oluşur. Testislerde mayozla gametlerin (eşey hücreleri) oluşumuna spermatogenez, ovaryumlarda ise oogenez denir.

Mitozla Mayoz Arasındaki Fark

Mitoz bölünme;

1. Tüm hücrelerde görülür.

2. Mitozda bir bölünme olur.

3. Ana hücre kadar kromozom sayısına sahip (2n- diploid) iki oğul hücre meydana gelir. 4. Mitozda, sinapsis, tetrat ve crossing-over yoktur.

5. Metafazda eş kromozomlar (kromatitler) ekvator düzleminde karşılıklı dizilir ve iğ ipliklerine tutunur. 6. Anafazda eş kromozomlar kutuplara çekilir. 7. Mitozda oluşan oğul hücrelerin kalıtımı aynıdır. 8. Hücre, ömründe birkaç defa mitoza uğrayabilir.

Mayoz bölünme;

1. Yalnız eşey hücrelerinde görülür.

2. Mayozda iki bölünme birbirini takip eder.

3. Ana hücrenin yarı kromozom sayısına sahip (n- haploid) dört oğul hücre oluşur. 4. Profaz I de sinapsis, tetrat ve crossing-over görülür.

5. Metafaz I de homolog kromozomlar karşılıklı dizilir ve iğ ipliklerine tutunur. 6. Anafaz I de homolog kromozomlar kutuplara çekilir.

7. Mayozda crossing-over sayesinde farklı kalıtıma sahip oğul hücreler oluşur.

8. Eşey ana hücresi bir defa mayoza uğrar.